Sámi historjá ja servodat (SHS01‑03)
Gealbomihttomearit ja árvvoštallan
Gealbomihttomearit maŋŋá sámi historjá ja servodat 1
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit
- suokkarditekonomalaš, sosiálalaš, politihkalaš ja kultuvrralaš diliid iešguđet álbmotčearddain Sámis, ja ságaskuššat sujaid iešguđet álbmotčearddaid deaivvademiide ja daid deaivvademiid váikkuhusaid
Suokkardit mearkkaša vásihit ja geahččaladdat ja dainna sáhttá duhtadit sáhkkiivuođa ja imaštallama. Suokkardit sáhttá mearkkašit áicat, iskat, fuomášit, dárkut ja dutkat. Muhtumin dat oaivvilda ahte iskkadit iešguđet beliid áššis rabas ja kritihkalaš ságaškuššamiin. Dutkkadit sáhttá maid mearkkašit ahte mii geahččalit ja árvvoštallat bargovugiid, buktagiid dahje reaidduid.
- ságaskuššat mo ja manne sámi mánáidbajásgeassin lea rievdan, jareflekteretdan birra mo bargojuogadeapmi sohkabeliid gaskka sámi servodagas lea
Reflekteret lea guorahallat ja jurddašit iešguđet beliid iežas dahje earáid daguin,guottuin ja jurdagiin. Mii sáhttit maid reflekteret áššiid ja diliid, geavatlaš doaimmaid dahje iežamet oahppama. Reflekšuvnnaid bokte sáhttá geahččalit iežas jurdagiid ja guottuid, ja nu ovddidit buoret áddejumi ja máhtu.
- reflekteretdan ektui mo iešguđetperspektiivvat leat báidnán ja báidnet eamiálbmotdutkama
Reflekteret lea guorahallat ja jurddašit iešguđet beliid iežas dahje earáid daguin,guottuin ja jurdagiin. Mii sáhttit maid reflekteret áššiid ja diliid, geavatlaš doaimmaid dahje iežamet oahppama. Reflekšuvnnaid bokte sáhttá geahččalit iežas jurdagiid ja guottuid, ja nu ovddidit buoret áddejumi ja máhtu.
- selvehitresursaávkkástallamiid ja eallinvugiid rievdamiid Sámis, bivdoservodaga rájes otnážii, ja ságaskuššat dán ovdáneami váikkuhusaid
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
- ságaskuššat iešválljejuvvon sámi servodatfágalaš fáttá gos geavaha iešguđetlágan gálduid
- buohtastahttitmo iešguđet sámi guovlluid sámi árbevierut ja árvvut ovdanbuktojit iešguđet njálmmálaš ja čálalaš gálduin
Buohtastahttit lea guorahallat guovtti dahje máŋga dili ovttaláganvuođaid ja erohusaid.
- válddahitiešguđet teoriijaid dan birra gos sápmelaččat leat vuolgán ja
Válddahit lea govvidit dahje bájuhit vásáhusa, dilálašvuođa, bargoproseassa dahje fágalaš fáttá. Válddahit sáhttá maid mearkkašit ahte geavaha relevánta fágadoahpagiid go lea systematiseremin máhtu fáttá birra.
reflekteretdan birra mo lea dovdat iežas ja earáid identitehtaReflekteret lea guorahallat ja jurddašit iešguđet beliid iežas dahje earáid daguin,guottuin ja jurdagiin. Mii sáhttit maid reflekteret áššiid ja diliid, geavatlaš doaimmaid dahje iežamet oahppama. Reflekšuvnnaid bokte sáhttá geahččalit iežas jurdagiid ja guottuid, ja nu ovddidit buoret áddejumi ja máhtu.
- selvehitmuhtun sámi kulturalbmanahttima ja
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
reflekteretdan ektui mo eará kultuvrrat leat váikkuhan dasaReflekteret lea guorahallat ja jurddašit iešguđet beliid iežas dahje earáid daguin,guottuin ja jurdagiin. Mii sáhttit maid reflekteret áššiid ja diliid, geavatlaš doaimmaid dahje iežamet oahppama. Reflekšuvnnaid bokte sáhttá geahččalit iežas jurdagiid ja guottuid, ja nu ovddidit buoret áddejumi ja máhtu.
- suokkarditoskku ja máilmmioainnuid sámi servodagas ja
Suokkardit mearkkaša vásihit ja geahččaladdat ja dainna sáhttá duhtadit sáhkkiivuođa ja imaštallama. Suokkardit sáhttá mearkkašit áicat, iskat, fuomášit, dárkut ja dutkat. Muhtumin dat oaivvilda ahte iskkadit iešguđet beliid áššis rabas ja kritihkalaš ságaškuššamiin. Dutkkadit sáhttá maid mearkkašit ahte mii geahččalit ja árvvoštallat bargovugiid, buktagiid dahje reaidduid.
buohtastahttitdaid eará oskkuiguin ja máilmmioainnuiguinBuohtastahttit lea guorahallat guovtti dahje máŋga dili ovttaláganvuođaid ja erohusaid.
- válddahitiešguđet ealáskahttinproseassaid Sámis ja
Válddahit lea govvidit dahje bájuhit vásáhusa, dilálašvuođa, bargoproseassa dahje fágalaš fáttá. Válddahit sáhttá maid mearkkašit ahte geavaha relevánta fágadoahpagiid go lea systematiseremin máhtu fáttá birra.
reflekteretdan ektui mo dat váikkuhit sápmelaččaid otná diliReflekteret lea guorahallat ja jurddašit iešguđet beliid iežas dahje earáid daguin,guottuin ja jurdagiin. Mii sáhttit maid reflekteret áššiid ja diliid, geavatlaš doaimmaid dahje iežamet oahppama. Reflekšuvnnaid bokte sáhttá geahččalit iežas jurdagiid ja guottuid, ja nu ovddidit buoret áddejumi ja máhtu.
- analyseretiešguđet sujaid demográfalaš rievdadusaide Sámis, ja ságaskuššat makkár váikkuhusat leat ja leat leamašan ovttaskasolbmui ja servodahkii ja guoddevaš ovdáneapmái
Analyseret lea guorahallat ášši, diŋgga dahje doahpaga, ja dan bokte gávnnahit maid dat muitala dahje dan oaivila. Analyseret sáhttá mearkkašit ahte mii meannudit vuđolaččat ja vuogádatlaččat ovttaskas elemeanttaid ja oktavuođaid daid gaskkas. Analysa sáhttá maid guoskat bargoprosessii.
- selvehitnationálastáhtaid eamiálbmotpolitihkka Sámis ja
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
buohtastahttitdan politihkain mii fievrreduvvo eará eamiálbmogiid guovduBuohtastahttit lea guorahallat guovtti dahje máŋga dili ovttaláganvuođaid ja erohusaid.
Dađistaga árvvoštallan
Dađistaga árvvoštallan galgá leat mielde oahppama ovddidit ja gealbbu ovdánahttit fágas sámi historjá ja servodat 1. Oahppit čájehit ja ovdánahttet gealbbu fágas go vižžet ja dulkojit dieđuid sámi kultuvrra, historjjá ja servodateallima birra. Oahppit čájehit ja ovdánahttet gealbbu maiddái go reflekterejit dan birra makkár mearkkašupmi lea leamašan das ahte iešguđet álbmotčearddat leat deaivvadan Sámis áiggiid čađa. Oahppit čájehit ja ovddidit maid gealbbu fágas go háhket dieđuid mo dekoloniseren lea váikkuhan gillii, kultuvrii, identitehtii ja servodatovdáneapmái, ja go geavahit servodatfágalaš metodaid ja doaimmahit gáldokritihka.
Oahpaheaddji galgá láhčit dili ohppiidmielváikkuheapmái ja arvvosmahttit oahppanhálu dainna lágiin ahte oahppit besset fágalaš gažaldagaid suokkardit ja galget beassat geahččaladdat. Oahpaheaddji galgá ohppiiguin gulahallat sin ovdáneami birra fágas. Gealbbu vuođul maid oahppit čájehit, galget sii beassat muitalit maid sii iežaset mielas máhttet, ja reflekteret iežaset fágalaš ovdáneami birra. Oahpaheaddji galgá oaivadit viidáset oahppama, ja heivehit oahpahusa nu ahte oahppit sáhttet geavahit oaivadeami ovdánit fágas njálmmálaččat, čálalaččat ja digitálalaččat.
Oppalaš árvvoštallan
Oppalašárvosátni galgá čájehit oahppi ollislaš gealbbu go oahpahus loahpahuvvo fágas sámi historjjá ja servodat 1. Oahpaheaddji galgá plánet ja láhčit dili nu ahte oahppit besset čájehit gealbbuset iešguđetlágan vugiiguin, gos ipmárdus, reflekšuvdna ja kritihkalaš jurddašeapmi lea oassin, iešguđetlágan oktavuođain. Oahpaheaddji galgá fágas sámi historjá ja servodat 1 bidjat árvosáni gelbui dan vuođul maid oahppi lea čájehan go fágalaš gealbbu lea kommuniseren.