Sámi historjá ja servodat (SHS01‑03)
Gealbomihttomearit ja árvvoštallan
Gealbomihttomearit maŋŋá sámi historjá ja servodat 2
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit
- selvehitiešguđet sámi árvvuid ja árbevirolaš máhtu mat leat lundui čadnojuvvon, ja
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
árvvoštallatávkki ja árvvu daid seailluhit ja oahpahit boahtte buolvvaideÁrvvoštallat lea vihkkedallat ášši dahje oaivila iešguđet beliid. Dat sáhttá maid sisdoallat buktaga dahje proseassa kvaliteahta meroštallama. Árvvoštallama vuođul dahkkojuvvo dávjá mearrádus, vihkkedallan dahje loahppacealkka (konklušuvdna).
- selvehitja ságaskuššat mo sápmelaččaid historjjálaš vuoigatvuođat eatnamiidda ja čáziide leat ovdal ovdanbuktojuvvon otná dili ektui
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
- válddahitindividuála ja kollektiiva oamastanrievtti Sámis ja ságaskuššat mo dat sáhttá hástalusaid buktit máŋggakultuvrralaš servodagas
Válddahit lea govvidit dahje bájuhit vásáhusa, dilálašvuođa, bargoproseassa dahje fágalaš fáttá. Válddahit sáhttá maid mearkkašit ahte geavaha relevánta fágadoahpagiid go lea systematiseremin máhtu fáttá birra.
- selvehitealáskahttinproseassaid Sámis ja ságaskuššat makkár váikkuhusat konvenšuvnnain, julggaštusain ja láhkarievdademiin leat sápmelaččaide
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
- viežžat jaanalyseretcealkámušaid sápmelaččaid birra iešguđet mediain ja ságaskuššat vaššás cealkámušaid ja oaguhemiid cealkinfriddjavuođa ektui
Analyseret lea guorahallat ášši, diŋgga dahje doahpaga, ja dan bokte gávnnahit maid dat muitala dahje dan oaivila. Analyseret sáhttá mearkkašit ahte mii meannudit vuđolaččat ja vuogádatlaččat ovttaskas elemeanttaid ja oktavuođaid daid gaskkas. Analysa sáhttá maid guoskat bargoprosessii.
- geavahitservodatfágalaš teoriija ja metoda ja
Válddahit geavahit ávkin juoidá dahje bargat juoidá vai olahit dihto ulbmila. Geavahit lea sullii seammá go ávkkástallat, atnit dahje váldit atnui ovdamearkka dihte bargovuogi dahje reaiddu.
presenteretmuhtin sámi servodatfágalaš čuolmma maid ieš lea válljenPresenteret lea čájehit, čilget ja ovdanbuktit fágalaš fáttá dahje buktaga. Dan sáhttá dahkat iešguđet vugiin, muhto presenterema ulbmil lea láhčit fáttá dahje buktaga earáid olámuddui. Presenteret sáhttá maiddái illustrerema ja demonstrerema bokte.
- selvehitsámi árbevirolaš eanadatáddejumi ja mo dat lea rievdan, ja
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
reflekteretmo dat váikkuha sámi identitehtii ja gullevašvuhtiiReflekteret lea guorahallat ja jurddašit iešguđet beliid iežas dahje earáid daguin,guottuin ja jurdagiin. Mii sáhttit maid reflekteret áššiid ja diliid, geavatlaš doaimmaid dahje iežamet oahppama. Reflekšuvnnaid bokte sáhttá geahččalit iežas jurdagiid ja guottuid, ja nu ovddidit buoret áddejumi ja máhtu.
- selvehitiešguđetlágan nationála ja riikkaidgaskasaš ovttasbargoarenaid gos sápmelaččat oassálastet , ja
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
reflekteretmo dat duddjojit searvevuođa ja ipmárdusa álbmotčearddaid gaskkaReflekteret lea guorahallat ja jurddašit iešguđet beliid iežas dahje earáid daguin,guottuin ja jurdagiin. Mii sáhttit maid reflekteret áššiid ja diliid, geavatlaš doaimmaid dahje iežamet oahppama. Reflekšuvnnaid bokte sáhttá geahččalit iežas jurdagiid ja guottuid, ja nu ovddidit buoret áddejumi ja máhtu.
- selvehitmo dutkiid iežaset fágalaš ja kultuvrralaš duogáš sáhttá váikkuhit sin, ja ságaskuššat sáhttet go dutkanmetodat ja kultuvrralaš vuolggasadji báidnit ovdanbuktimiid ovddešáiggi birra
Selvehit lea go addit fágalaččat vuođuštuvvon čilgehusa áššis, áššečuolmmas dahje mas nu maid mii guorahallat dahje čađahit.
Dađistaga árvvoštallan
Dađistaga árvvoštallan galgá leat mielde oahppama ovddidit ja gealbbu ovdánahttit fágas sámi historjá ja servodat 2. Oahppit čájehit ja ovdánahttet gealbbu fágas go vižžet ja dulkojit dieđuid sámi kultuvrra, historjjá ja servodateallima birra. Oahppit čájehit ja ovdánahttet gealbbu maiddái go reflekterejit dan birra makkár mearkkašupmi lea leamašan das ahte iešguđet álbmotčearddat leat deaivvadan Sámis áiggiid čađa. Oahppit čájehit ja ovddidit maid gealbbu fágas go árvvoštallet mo dekoloniseren lea váikkuhan gillii, kultuvrii, identitehtii ja servodatovdáneapmái, ja go geavahit servodatfágalaš metodaid ja doaimmahit gáldokritihka.
Oahpaheaddji galgá láhčit dili ohppiidmielváikkuheapmái ja arvvosmahttit oahppanhálu dainnalágiin ahte oahppit besset suokkardit fágalaš čuolmmaid ja bargat kreatiivvalaččat gávdnan dihte vástádusa daidda. Oahpaheaddji galgá gulahallat ohppiiguin sin ovdáneami birra fágas sámi historjá ja servodat 2, ja oahppit galget beassat geahččaladdat. Gealbbu vuođul maid oahppit čájehit, galget sii beassat muitalit maid sii iežaset mielas máhttet, ja reflekteret iežaset fágalaš ovdáneami birra. Oahpaheaddji galgá oaivadit viidáset oahppama birra ja heivehit oahpahusa nu ahte oahppit sáhttet geavahit oaivadeami ovdánit fágas njálmmálaččat, čálalaččat ja digitálalaččat.
Oppalaš árvvoštallan
Oppalašárvosátni galgá čájehit oahppi ollislaš gealbbu go oahpahus loahpahuvvo fágas sámi historjá ja servodat 2. Oahpaheaddji galgá plánet ja láhčit dili nu ahte oahppit besset čájehit gealbbuset iešguđetlágan vugiiguin main ipmárdus, reflekšuvdna ja kritihkalaš jurddašeapmi lea oassin, iešguđetlágan oktavuođain. Oahpaheaddji galgá fágas sámi historjá ja servodat 2 bidjat árvosáni gelbui dan vuođul maid oahppi lea čájehan go lea kommuniseren fágalaš gealbbu.