Luonndofáhka sáme (NAT02‑04)
Máhtudakulme ja árvustallam
Máhtudakulme Jo1 oahppogárvedime oahppoprográmma maŋŋela
Åhpadusá ulmme le oahppe galggá máhttet
- åtsåditiesjválljidum luonndofágalasj tjuolmav, åvddåjbuktet gávnnusijt ja argumentierit metåvdåj válljimav
Åtsådit la muossádit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnogisvuodav ja imájdallamav bærrájgæhttjat. Åtsådit máhttá merkahit ávastit, åhtsåt, ájttsat, dárkustallat ja guoradallat. Muhttijn dasi gullu gæhttjaladdat jali evaluierit barggamvuogijt, buktagijt jali vædtsagijt. Luonndofágan la dáhtájt adnet ja gatjádallat tjielggima diehti ållu vuodulasj gå galggá åtsådit.
- árvustallat ietjas gæhttjaladdamij vádáv ja giehtadallat daj bátsidisájt dågålasj láhkáj
- árvvaladdatgåktu luonndodiedalasj hypotesaj, modellaj ja teorijjaj åvddånibme li viehkken gå galggap
Árvvaladdat le tjielggit ássjev madin åvddånbuktá iesjgeŋgalágásj bielijt ássjen ja argumentieri divna bielij åvdås. Árvvaladdam máhttá låhpaduvvat konklusjåvnåjn. Árvvaladdat máhttep aktu dahkat jali iehtjádij siegen. Dágástallam moaddásij gaskan ássje jali vidjurij birra máhttá árvvaladdam liehket.
dádjaditja tjielggit væráldav, jaDádjadit le árvvedit mav juojddá merkaj, mij javladuvvá jali gåktu dan vijor le. Dádjadusáv máhttá vuosedit gå tjielggi, máhttelisvuodajt árvvaladdá, vuogijt buohtastahttá jali kvalitiehtav árvustallá.
buohtastahttetárbbemáhto åvddånimev ja gaskostimevBuohtastahttet le guoradallat avtalágásjvuodajt ja sieradusájt guovte jali moatte vidjurij gaskan.
- árvustallatja dahkat prográmmajt ma luonndofágalasj fenomienajt modellieriji
Árvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.
- åtsåditja
Åtsådit la muossádit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnogisvuodav ja imájdallamav bærrájgæhttjat. Åtsådit máhttá merkahit ávastit, åhtsåt, ájttsat, dárkustallat ja guoradallat. Muhttijn dasi gullu gæhttjaladdat jali evaluierit barggamvuogijt, buktagijt jali vædtsagijt. Luonndofágan la dáhtájt adnet ja gatjádallat tjielggima diehti ållu vuodulasj gå galggá åtsådit.
gåvviditnágin guovdásj bárrofenomienajtGåvvidit la tjielggit jali subtsastit nágin dáhpádusá, dile, barggoprosessa jali fágalasj vidjura birra njálmálattjat, tjálalattjat jali digitálalattjat. Gåvvidit máhttá aj liehket adnet guoskavasj fáhkabuojkuldagájt systematisieritjit máhtudagájt ábnnasa birra.
- tjielggit hárpodis guládallama oajvveprinsihpajt ja vaddet buojkulvisájt masi dákkár teknologijjav máhttá adnet
- åtsåditja
Åtsådit la muossádit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnogisvuodav ja imájdallamav bærrájgæhttjat. Åtsådit máhttá merkahit ávastit, åhtsåt, ájttsat, dárkustallat ja guoradallat. Muhttijn dasi gullu gæhttjaladdat jali evaluierit barggamvuogijt, buktagijt jali vædtsagijt. Luonndofágan la dáhtájt adnet ja gatjádallat tjielggima diehti ållu vuodulasj gå galggá åtsådit.
gåvviditelektromagnehtalasj ja ionerijiddje suonjardimev, jaGåvvidit la tjielggit jali subtsastit nágin dáhpádusá, dile, barggoprosessa jali fágalasj vidjura birra njálmálattjat, tjálalattjat jali digitálalattjat. Gåvvidit máhttá aj liehket adnet guoskavasj fáhkabuojkuldagájt systematisieritjit máhtudagájt ábnnasa birra.
árvustallatdiedojt suonjardime ja duon dán suonjardimslájaj varresvuoda vájkkudusáj birraÁrvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.
- gåvviditbig bang-teorijjav gåktu univærssa la sjaddam ja åvddånam, ja tjielggit ájttsamijt ma dáv teorijjav doarjju
Gåvvidit la tjielggit jali subtsastit nágin dáhpádusá, dile, barggoprosessa jali fágalasj vidjura birra njálmálattjat, tjálalattjat jali digitálalattjat. Gåvvidit máhttá aj liehket adnet guoskavasj fáhkabuojkuldagájt systematisieritjit máhtudagájt ábnnasa birra.
- åtsåditja tjielggit kemijjalasj tjanástagájt ja iesjguhtik ábnnasij dåbddomerkaj aktijvuodajt
Åtsådit la muossádit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnogisvuodav ja imájdallamav bærrájgæhttjat. Åtsådit máhttá merkahit ávastit, åhtsåt, ájttsat, dárkustallat ja guoradallat. Muhttijn dasi gullu gæhttjaladdat jali evaluierit barggamvuogijt, buktagijt jali vædtsagijt. Luonndofágan la dáhtájt adnet ja gatjádallat tjielggima diehti ållu vuodulasj gå galggá åtsådit.
- åtsåditmuhtem orgánalasj ja iehpeorgánalasj karbontjanástagáj dåbddomerkajt ja reaksjåvnåjt, vaddet buojkulvisájt anojda ja tjielggit majt karbona merkaj iellemij ednamin
Åtsådit la muossádit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnogisvuodav ja imájdallamav bærrájgæhttjat. Åtsådit máhttá merkahit ávastit, åhtsåt, ájttsat, dárkustallat ja guoradallat. Muhttijn dasi gullu gæhttjaladdat jali evaluierit barggamvuogijt, buktagijt jali vædtsagijt. Luonndofágan la dáhtájt adnet ja gatjádallat tjielggima diehti ållu vuodulasj gå galggá åtsådit.
- tjielggit gåktu nágin birásselga máhtti akkumulieriduvvat biebbmosválldasijda, jaárvustallatdåjmajt ma varresvuodav ja birrasav bisodi
Árvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.
- tjielggit nágin biektelisábnnasij funksjåvnåjt ja dágástallat manen moattebelak biebbmo la ájnas varresvuoda ja guoddelisvuoda perspektijvan
- árvvaladdatájggeguovddelis varresvuoda ja iellemvuoge ássjijt, aktan sáme álmmukmedisijnna, ja
Árvvaladdat le tjielggit ássjev madin åvddånbuktá iesjgeŋgalágásj bielijt ássjen ja argumentieri divna bielij åvdås. Árvvaladdam máhttá låhpaduvvat konklusjåvnåjn. Árvvaladdat máhttep aktu dahkat jali iehtjádij siegen. Dágástallam moaddásij gaskan ássje jali vidjurij birra máhttá árvvaladdam liehket.
árvustallatmakta duot dát gálldo la luohtedahtteÁrvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.
- gåvviditDNA ja gåktu dåbddomerka árbbiduvvi, ja tjielggit gåktu árbbe la evolusjåvnå ækton
Gåvvidit la tjielggit jali subtsastit nágin dáhpádusá, dile, barggoprosessa jali fágalasj vidjura birra njálmálattjat, tjálalattjat jali digitálalattjat. Gåvvidit máhttá aj liehket adnet guoskavasj fáhkabuojkuldagájt systematisieritjit máhtudagájt ábnnasa birra.
- tjielggit gåktu dálkádagá rievddadusá vájkkudi evolusjåvnnåj, nálij oabllomij ja biologijalasj moattebelakvuohtaj
- vaddet buojkulvisáv bioteknologijja adnuj jaárvvaladdatetihkalasj tjuolmajt ma li bioteknologijjaj tjanáduvvam
Árvvaladdat le tjielggit ássjev madin åvddånbuktá iesjgeŋgalágásj bielijt ássjen ja argumentieri divna bielij åvdås. Árvvaladdam máhttá låhpaduvvat konklusjåvnåjn. Árvvaladdat máhttep aktu dahkat jali iehtjádij siegen. Dágástallam moaddásij gaskan ássje jali vidjurij birra máhttá árvvaladdam liehket.
Åhpadattijn árvustallam
Åhpadattijn árvustallam galggá viehkken åvdedit oahppamav ja fáhkamáhtudagáv åvddånahttet. Oahppe vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv luonndofágan Jo1 oahppogárvedime oahppoprográmman gå adni fáhkagielav, teorijjajt ja modellajt gå åtsådi, gåvvidi, tjielggiji ja árvvaladdi aktijvuodajt luonndofágalasj fenomienajn ja daj gaskan. Sij vuosedi ja åvddånahtti aj máhtudagáv gå metåvdå válljimav vuodusti, etihkav ja sihkarvuodav árvustalli, reflektieriji gávnnusij birra ja lájttálisát árvustalli gáldojt ja diedojt ma li ietjasa guoradallamijda ja gæhttjaladdamijda tjanáduvvam. Duodden vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv gå adni ja reflektieriji luonndodiedalasj barggam- ja ájádallamvuogij ja luonndodiedalasj teknologijja badjel. Åhpadiddje galggá dilev láhtjet oahppijoassálasstemij ja arvusmahttet oahppammiellaj fágan gå åhpadusáv hiebat moattebelak, praktihkalasj ja åtsådiddje barggovuogijda. Åhpadiddje ja oahppe galggi ságastallat oahppij åvddånime birra luonndofágan. Oahppe galggi bessat åtsådit ja gæhttjaladdat. Dajna máhtudagájn mav oahppe vuosedi, galggi bessat moalgget majt ietjasa mielas bukti, ja ietjas fágalasj åvddånime badjel reflektierit. Åhpadiddje galggá bagádallat ienep oahppama gáktuj ja åhpadimev hiebadit navti váj oahppe bessi bagádallamij milta vijdedit ietjasa máhtudagáv luonndofágan.
Loahppaárvustallam
Åbbålasjkarakterra galggá gåvvidit oahppe åbbålasj máhtudagáv luonndofágan gå ålli Jo1 oahppogárvedime oahppoprográmmav. Åhpadiddje galggá plánit ja dilev láhtjet váj oahppe bessi vuosedit ietjasa máhtudagáv målsudahkes vuogij majda gulluji dádjadibme, refleksjåvnnå ja lájttális ájádallam iesjgeŋga dilijn. Åhpadiddje galggá biedjat karakterav luonndofágan máhtudagá milta mav oahppe la vuosedam gå oahppe la gaskostam máhtov ja dádjadusáv fága sisano ja aktijvuodaj birra. Åhpadiddje galggá biedjat karakterav máhtudagá milta mav oahppe la vuosedam gå praktihkalattjat ja åtsådiddje láhkáj fágajn barggá.