Sámegielan vuostasjgiellan (SFS01‑05)
Máhtudakulme ja árvustallam

Aktijvuoda buojkulvisá

Tjielggidus

Máhtudakulme 10. jahkedáse maŋŋela

Åhpadusá ulmme le oahppe galggá máhttet

  • gulldalit ja reflektierit

    Reflektierit le guoradallat ja usjudallat iesjgeŋgalágásj bielijt ietjas jali iehtjádij dagojn, guottoj ja ájádusájn. Máhttep aj reflektierit ássjij ja vidjurij, dåjmaj jali ietjama oahppama birra. Reflektierit merkaj gæhttjalit ietjas ájádusájt ja guottojt, ja nav åvddånahttet dádjadusáv.

     iehtjádij åvddånbuktemij badjel, ja ietjas argumentasjåvnåv tsieggit iehtjádij árvvalusáj nanna
  • reflektierit

    Reflektierit le guoradallat ja usjudallat iesjgeŋgalágásj bielijt ietjas jali iehtjádij dagojn, guottoj ja ájádusájn. Máhttep aj reflektierit ássjij ja vidjurij, dåjmaj jali ietjama oahppama birra. Reflektierit merkaj gæhttjalit ietjas ájádusájt ja guottojt, ja nav åvddånahttet dádjadusáv.

     gåktu iesjgeŋga giellaadno máhttá gåvvidit gåktu guojmmealmatjij birra ájádallá
  • subtsastit, diededit, tjuottjodit ja reflektierit

    Reflektierit le guoradallat ja usjudallat iesjgeŋgalágásj bielijt ietjas jali iehtjádij dagojn, guottoj ja ájádusájn. Máhttep aj reflektierit ássjij ja vidjurij, dåjmaj jali ietjama oahppama birra. Reflektierit merkaj gæhttjalit ietjas ájádusájt ja guottojt, ja nav åvddånahttet dádjadusáv.

     njálmálattjaj ja tjálalattjat
  • dåbddåt ja adnet

    Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.

     iesjgeŋga gielalasj ja estetihkalasj vájkkudimnævojt ja retorihkalasj apællavuogijt
  • låhkåt iesjgeŋga tækstaslájajt ma li oane, guhke, álkke ja gássjelabbo, ja tevstajt buohtastahttet

    Buohtastahttet le guoradallat avtalágásjvuodajt ja sieradusájt guovte jali moatte vidjurij gaskan.

     ja dålkkut

    Dålkkut le gæhttjalit dádjadit dahpadusá, praktihkalasj dile jali dájdalasj åvddånbuktema merkadusáv. Dádjadusá vuodon le álu guoradallam ájnegasj åsijs ja daj gasskavuodav.

  • válljit ja adnet

    Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.

     vuogas oahppam- ja låhkåmstratesjijjajt gå fágajn barggá
  • reflektierit

    Reflektierit le guoradallat ja usjudallat iesjgeŋgalágásj bielijt ietjas jali iehtjádij dagojn, guottoj ja ájádusájn. Máhttep aj reflektierit ássjij ja vidjurij, dåjmaj jali ietjama oahppama birra. Reflektierit merkaj gæhttjalit ietjas ájádusájt ja guottojt, ja nav åvddånahttet dádjadusáv.

     gåktu sáme ájádallamvuoge, sáme njálmálasj subtsastallamdábe ja sáme árvo åvddån båhti sáme girjálasjvuodan
  • adnet

    Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.

     guoskavasj buojkuldagájt ja fáhkagielav tjanádum iesjgeŋga sáme ássjijda ja árvojda
  • buohtastahttet

    Buohtastahttet le guoradallat avtalágásjvuodajt ja sieradusájt guovte jali moatte vidjurij gaskan.

     dijdda- ja subtsasvariántajt ja njálmálasj árbbedábijt iesjgeŋga sámeguovlojs
  • åtsådit

    Åtsådit merkaj vásedit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnov ja oavdduhimev vaddet. Åtsådit máhttá merkahit ájttsat, åhtsåt, ielvvet, váksjot ja guoradallat. Muhttijn merkaj iesjgeŋgalágásj bielijt ássjes guoradallat rabás ja lájttális árvvaladdama baktu. Åtsådit máhttá aj merkahit barggovuogijt, buktagijt jali vædtsagijt gæhttjalit ja árvustallat.

     ja buojkodit makta sámegiela li muodugattja ja ietjálágátja
  • adnet

    Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.

     guoskavasj fáhkagielav gå tevstav ja gielav tjielggi ja analyseri
  • plánit

    Plánit le gåktu ájggomusájt galga jåksåt. Pládna tjielggi gåktu ájggop dahkat vaj ájggomusájt jåksåp, ja máhttá aktijvuodav vuosedit dåjmaj, tjadádime ja ulmij gaskan.

     ja hábbmit iesjgeŋga tækstaslájajt struktuvrajn hiebaduvvam sisadnuj, ulmmáj ja vuosstájválldáj
  • adnet

    Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.

     njuolgadusájt duollatjállema, giela háme ja tækstatjadnusij tjálalasj guládallamin ja tækstahábbmimin
  • árvustallat

    Árvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.

     makta iesjgeŋga gáldo li jáhkedahtte, luohtedahtte ja guoskavattja, ja gáldojt adnet

    Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.

     ietjas bargon navti váj maŋŋela máhttádajt guorrat
  • árvustallat

    Árvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.

     ietjas ja iehtjádij tevstajt ja ietjas tevstajt buoredit målsudahkes fágalasj kritierihij milta
  • reflektierit

    Reflektierit le guoradallat ja usjudallat iesjgeŋgalágásj bielijt ietjas jali iehtjádij dagojn, guottoj ja ájádusájn. Máhttep aj reflektierit ássjij ja vidjurij, dåjmaj jali ietjama oahppama birra. Reflektierit merkaj gæhttjalit ietjas ájádusájt ja guottojt, ja nav åvddånahttet dádjadusáv.

     gåktu ietjá giela sámegielajda vájkkudi ja gåktu máhttá sámegielajt bisodit ja åvddånahttet iesjgeŋga arienájn

Åhpadattijn árvustallam

Åhpadattijn árvustallam galggá viehkken åvdedit oahppamav ja fáhkamáhtudagáv åvddånahttet. Oahppe vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv sámegielan vuostasjgiellan 8., 9. ja 10. jahkedásen gå njálmálattjajt ja tjálalattjat åvddånbukti iesjgeŋga fáhkaássjij birramålsudahkes ja stajgas gielajn . Vijddásappot vuosedi ja åvddånahtti oahppe máhtudagáv gå hiebadi ietjasa njálmálasj ja tjálalasj åvddånbuktemijt vuosstájvállde, sisano ja ulme gáktuj. Vuosedi ja åvddånahtti aj máhtudagáv gå bessi låhkåt målsudahkes ja tjuoldedum tevstajt, ja válljiji låhkåmvuogijt låhkåma ulme milta. Duodden oahppe vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv gå plániji ja dåmadi iesjgeŋga tækstaslájajt giellamáhto ja tækstamáhto, fágalasj kriterihij ja iehtjádij árvustallamij milta.

Åhpadiddje galggá dilev láhtjet oahppijoassálasstemij ja arvusmahttet oahppammiellaj målsudahkes njálmálasj, praktihkalasj ja tjálalasj dåjmaj baktu gånnå oahppe sihke aktu ja iehtjádij siegen barggi. Dåjma galggi látjeduvvat navti váj oahppe bessi fágalasj tjuolmajt tjoavddet sihke amás ja oahpes dilijn ja vaj hæhttuji reflektierit iesjgeŋga tjuolma badjel ma li tjanádum fágalasj bargguj. Åhpadiddje ja oahppe galggi ságastallat oahppij máhtudagá ja åvddånime birra sámegielan vuostasjgiellan ja oahppe galggi bessat gæhttjaladdat. Dajna máhtudagájn mav oahppe vuosedi, galggi bessat javllat majt ietjasa mielas bukti, ja majt buorebut nahki gå åvddåla. Åhpadiddje galggá bagádallat ienep oahppama gáktuj ja åhpadimev hiebadit navti váj oahppe bessi rádij milta åvddånahttet ietjasa njálmálasj máhtudagáv fágan, ietjasa tjálalasj tevstajt buoredit ja sávrrot guhkep tevstajt låhkåt. Vijddásappot galggá oahppe buktet rádijt adnet fágalasj máhtudagáv åvddånahtátjit ja plánit boahtte bargojt ja åvddånimev fágan.

Loahppaárvustallam

Åbbålasjkarakterra galggá gåvvidit oahppe åbbålasj máhtudagáv sámegielan vuostasjgiellan 10. jahkedáse åhpadime maŋŋela. Åhpadiddje galggá plánit ja dilev láhtjet váj oahppe bessi ietjasa máhtudagáv vuosedit målsudahkes vuogij majda gulluji dádjadibme, refleksjåvnnå ja lájttális ájádallamiesjgeŋgadilijn. Åhpadiddje galggá njálmálasj karakterav sámegiela vuostasjgiellan vaddet fágalasj, gielalasj ja kultuvralasj máhtudagá milta mav oahppe la vuosedam gå la fágalasj sisanov njálmálattjat åvddånbuktám. Åhpadiddje galggá tjálalasj karakterav sámegiela vuostasjgiellan vaddet fágalasj, gielalasj ja kultuvralasj máhtudagá milta mav oahppe la vuosedam muhtem guhkep ja oanep tevstajn iesjgeŋga sjáŋŋarijn ja iesjgeŋga ulmijn.