Sámegielan vuostasjgiellan (SFS01‑05)
Máhtudakulme ja árvustallam
Máhtudakulme 7. jahkedáse maŋŋela
Åhpadusá ulmme le oahppe galggá máhttet
- gulldalit ja dåmadit iehtjádij árvvalusájt ja ietjas vuojnojt åvddån buktet ja vuodustit
- reflekterit gåktu giella máhttá gåvvidit vuojnojt guojmmealmatjij gáktuj
- låhkåt moatte lágásj tækstaslájajt ja ságastallat háme ja sisano birra
- reflekterit gåktu njálmálasj subtsastallamdábe ja árvo båhti åvddån sáme girjálasjvuodan
- åtsåditja reflekterit giela ja identitiehta aktijvuodaj badjel
Åtsådit merkaj vásedit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnov ja oavdduhimev vaddet. Åtsådit máhttá merkahit ájttsat, åhtsåt, ielvvet, váksjot ja guoradallat. Muhttijn merkaj iesjgeŋgalágásj bielijt ássjes guoradallat rabás ja lájttális árvvaladdama baktu. Åtsådit máhttá aj merkahit barggovuogijt, buktagijt jali vædtsagijt gæhttjalit ja árvustallat.
- adnetvuogas låhkåmvuogijt ja stratesjijjajt ma li hiebaduvvam tevsta hábmáj ja sisadnuj ja låhkåma ulmmáj
Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.
- subtsastit, diededit, tjuottjodit ja dárkkelit guládallat åvddånbuktet njálmálattjat ja tjálalattjat
- tjállet iesjgeŋga tækstaslájajt tjielgga ulmijn, sisanujn ja struktuvrajn
- åtsåditja adnet
Åtsådit merkaj vásedit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnov ja oavdduhimev vaddet. Åtsådit máhttá merkahit ájttsat, åhtsåt, ielvvet, váksjot ja guoradallat. Muhttijn merkaj iesjgeŋgalágásj bielijt ássjes guoradallat rabás ja lájttális árvvaladdama baktu. Åtsådit máhttá aj merkahit barggovuogijt, buktagijt jali vædtsagijt gæhttjalit ja árvustallat.
iesjgeŋga gielalasj vájkkudimnævov ja modalitiehtav ietjas tækstahábbmimin ja njálmálasj aktijvuodajnAdnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.
- adnetiesjgeŋga lágásj tækstagiehtadallam- ja guládallamvædtsagijt njálmálasj ja tjálalasj guládaládijn
Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.
- tjielggit ja adnetmáhtudagájt giela háme, dábálasj suorgudime ja gárgadisåhpa birra
Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.
- adnetguovdásj njuolgadusájt duollatjállema, gárgadisdahkama ja tækstatjadnusij birra ietjas tevstaj tjáledijn
Adnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.
- árvustallatmakta iesjgeŋga gáldo li luohtedahtte ja dajda vuosedit ietjas bargon
Árvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.
- árvustallatietjas ja iehtjádij tevstajt ja buoredit tevstajt iesjgeŋga fágalasj kritieri hij milta
Árvustallat le árvvaladdat iesjgeŋgalágásj bielij birra ássjes jali vuojnos. Máhttá aj merkahit kvalitiehtav buktagis jali prosessas árvvaladdat. Árvustallam álu vaddá mærrádusáv jali konklusjåvnåv.
- åtsåditja gåvvidit makta ietjas ja iehtjádij dialækta ja tjállemgiella li muodugattja jali ælla muodugattja
Åtsådit merkaj vásedit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnov ja oavdduhimev vaddet. Åtsådit máhttá merkahit ájttsat, åhtsåt, ielvvet, váksjot ja guoradallat. Muhttijn merkaj iesjgeŋgalágásj bielijt ássjes guoradallat rabás ja lájttális árvvaladdama baktu. Åtsådit máhttá aj merkahit barggovuogijt, buktagijt jali vædtsagijt gæhttjalit ja árvustallat.
- reflektieritgåktu ietjá giela sámegielajda vájkkudi
Reflektierit le guoradallat ja usjudallat iesjgeŋgalágásj bielijt ietjas jali iehtjádij dagojn, guottoj ja ájádusájn. Máhttep aj reflektierit ássjij ja vidjurij, dåjmaj jali ietjama oahppama birra. Reflektierit merkaj gæhttjalit ietjas ájádusájt ja guottojt, ja nav åvddånahttet dádjadusáv.
- åtsåditja adnet
Åtsådit merkaj vásedit ja gæhttjaladdat ja máhttá diehtemvájnov ja oavdduhimev vaddet. Åtsådit máhttá merkahit ájttsat, åhtsåt, ielvvet, váksjot ja guoradallat. Muhttijn merkaj iesjgeŋgalágásj bielijt ássjes guoradallat rabás ja lájttális árvvaladdama baktu. Åtsådit máhttá aj merkahit barggovuogijt, buktagijt jali vædtsagijt gæhttjalit ja árvustallat.
bágojt ja moallánahkojt tjanádum sebrudakiellemij, luonndoadnuj ja árbbediehtujAdnet le gå juojddáv ávkástalá jali juojddáv dagá ájggomusáv jåvsåtjit. Adnet le vargga sæmmi gå ávkástallat, sæmmi gå adnuj válldet duola dagu barggovuogev jali vædtsagav.
Åhpadattijn árvustallam
Åhpadattijn árvustallam galggá viehkken åvdedit oahppamav ja fáhkamáhtudagáv åvddånahttet. Oahppe vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv sámegielan vuostasjgiellan 5., 6. ja 7. jahkedásen gå åvddånbukti ja ságastalli iesjgeŋga gielalasj ja fágalasj ássjij birra, gå njálmálattjat ja tjálalattjat tjuottjodi vuogas ja målsudahkes báhkoboanndudagájn. Oahppe vuosedi ja åvddånahtti aj máhtudagáv gå metagielav adni gå ságastalli giela háme ja gielalasj variasjåvnå birra ja gå ságastalli ietjas ja iehtjádij tevstaj birra tjállemprosessajn. Vijddásappot vuosedi ja åvddånahtti oahppe máhtudagáv gå låhki oanep ja guhkep tevstajt iesjgeŋga sjáŋŋarin, jagå varieri låhkåmvuogijt ja låhkåmstratesjijjajt låhkåma ulme milta. Duodden oahppe vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv gå adni vuogas tjállemstratesjijjajt gå galggi plánit ja hábbmit iesjgeŋgatækstaslájajt ja gå åvddånbukti hiebalgis gielalasj struktuvrajt ma li sisano, sjáŋŋara, háme ja ulme gáktuj hiebaduvvam.
Åhpadiddje galggá dilev láhtjet oahppijoassálasstemij ja arvusmahttet oahppamhálluj målsudahkes njálmálasj, praktihkalasj ja tjálalasj barggamvuogij baktu. Åhpadiddje ja oahppe galggi ságastallat oahppij åvddånime birra sámegielan vuostasjgiellan ja oahppe galggi bessat gæhttjaladdat. Dajna máhtudagájn mav oahppe vuosedi, galggi bessat javllat majt ietjasa mielas bukti, ja majt buorebut nahki gå åvddåla. Åhpadiddje galggá bagádallat ienep oahppama gáktuj ja åhpadimev hiebadit navti váj oahppe bessi rádij milta vijddásappot åvddånahttet ietjasa máhtudagáv fágan ja buoredit ietjasa njálmálasj ja tjálalasj tevstajt.