Histovrije, saemien (HIS02‑03)
Maahtoeulmieh jïh vuarjasjimmie
Maahtoeulmieh jåa3 mænngan
Lïerehtimmien ulmie lea learohke edtja maehtedh
- ussjedadtedh guktie toelhkestimmieh åvtetje aejkeste leah klaeriesovveme daaletje tïjjen goerkesistie jïh veanhtadimmijste båetijen aajkan
- ussjedadtedh guktie åvtetje aejkie åtnasåvva ovmessie aktöörijste jïh aajkoem digkiedidh daejnie histovrijeåtnojne
- åvtetje aejkiem goerehtidh viehkine dåeriesmoerh hammoedidh, gaavnedh, vuarjasjih jïh nuhtjedh joekehts materijellem jïh jïjtsh vaestiedassh åehpiedehtedh
- histovrijen almetjem goerehtidh jïh digkiedidh guktie dïhte ussjedi, darjoeji jïh veelji tjoevkesisnie dehtie tïjjeste mesnie dïhte veasoeji
- ovmessie åehpiedehtemh aktede heannadimmeste viertiestidh jïh ussjedadtedh histovrijes åehpiedehtemh klaeriesuvvieh aalkoealmetjen aalkoesijjeste jïh konteeksteste
- digkiedidh mennie mieresne evtiedimmie ovmessie boelhkine lea mïerhkelgovveme orreme tsööpkemistie jallh kontinuiteeteste, jïh vuarjasjidh man åvteste akte heannadimmie åvtetje aejkien vihkele sjædta
- åssjaldahkh jïh ideologijh tjïelkestidh mah leah våaroeminie orreme politihkeles jeatjahtehtiemidie bïevnesetïjjen raejeste daan biejjien raajan jïh vihkelesvoetem daejstie vuarjasjidh almetji nuepide meatan årrodh demokratijesne
- ussjedadtedh guktie teknologeles jarkelimmieh industrijelle revolusjovnen raejeste daan biejjien raajran lea almetji jieledem jarkelamme jïh veanhtadimmieh båetijen aajkan hammoedamme
- tjïelkestidh man åvteste almetjh leah jeatjah laantide vaanterdamme, jïh kultuvretjåanghkoeh digkiedidh ovmessie perspektijvijste
- tjïelkestidh man åvteste kolonijefaamoeh laanth ritnin, jïh konsekvensh almetjidie jïh seabradahkide digkiedidh laantine jïh dajvine mah koloniseereme sjïdtin
- digkiedidh man åvteste veartenedåarjoeh sjïdti jïh såemies jeatjah vihkeles dåaroeh jallh vigkieh, jïh ussjedadtedh mejtie raeffiesjæjsjalimmieh leah raeffiem jïh liktemem sjugniedamme
- almetji dahkoesijjiem jïh veeljemenuepieh goerehtidh vigkietsiehkine jïh konsekvensh vuarjasjidh dejstie veeljemijstie mejtie leah vaalteme
- ussjedadtedh guktie ideologijh jïh ussjedimmievuekieh 1900-låhkoen jïh daan biejjien raajan lea dïedtelgimmie, terrorem jïh almetjebovvestimmiem vadteme goh holocaust
- ektiedimmiem digkiedidh tseegkemen gaskem aktede nasjonaale identiteeteste Nöörjesne jïh daaroedehtemepolitihke jïh ovreaktam saemieh leah dååjreme
- goerehtidh guktie almetjh leah byjjesfaamoedarjomen jïh lutniestimmien åvteste barkeme nöörjen jïh saemien histovrijisnie, jïh tjïelkestidh guktie dah seamma tïjjen lea viehkiehtamme demokratijem evtiedamme
- tjïelkestidh tryjjesvoeteevtiedimmiem Nöörjesne 1900-låhkoen, jïh konsekvenside almetji jieliedasse digkiedidh
- vuarjasjidh guktie almetje lea eatnamasse vuartasjamme, vierhtieh reereme jïh nuhtjeme jïh histovrijes perspektijvh nuhtjedh soptestallemisnie monnehke loetemigujmie
Jaabnan vuarjasjimmie
Jaabnan vuarjasjimmie edtja viehkiehtidh lïeremem eevtjedh jïh maahtoem faagesne evtiedidh. Learohkh maahtoem histovrijisnie jåa 3 evtiedieh jïh vuesiehtieh gosse histovrijefaageles vuekieh jïh histovrijefaageles materijellem nuhtjieh vaestiedassh gaavnedh, jïh gosse guarkoeh almetji haestemh jïh dahkoeh histovrijes konteekstine. Dah aaj maahtoem evtiedieh jïh vuesiehtieh gosse faageles dåeriesmoerh hammoedieh, jïh gosse gaevnieh jïh laejhtehkslaakan nuhtjieh histovrijes materijellem ussjedadtemisnie jïh argumentasjovnesne juktie histovrijesoptsesh darjodh. Learohkh aaj maahtoem evtiedieh jïh vuesiehtieh gosse ovmessie perspektijvh åehpiedehtieh åvtetjen aejkien heannadimmide, jïh gosse ussjededtieh guktie åehpiedehtemh åvtetje aejkeste åtnasuvvieh jïh guktie åvtetje aejkie viehkiehtieh dejtie baajnehtidh goh almetjh.
Lohkehtæjja edtja sjïehteladtedh guktie learohkh åadtjoeh meatan årrodh jïh lïeremelastose skreejrehtidh njaalmeldh, tjaaleldh jïh praktihkeles vuekiej tjïrrh maahtoem faagesne vejtiestidh jïh vuesiehtidh, jïh learoehkidie baajedh tjetskehke årrodh jïh eadtjohkelaakan daajroem ohtsedh. Lohkehtæjja jïh learohkh edtjieh soptsestalledh learohki evtiedimmien bïjre histovrijisnie. Learohkh edtjieh nuepiem åadtjodh pryövedh. Dan maahtoem mietie maam learohkh vuesiehtieh, edtjieh nuepiem åadtjodh baakoeh bïejedh dïsse maam dååjroeh sijjieh buektiehtieh, jïh jïjtsh faageles evtiedimmien bijjeli ussjedadtedh. Lohkehtæjja edtja bïhkedidh dan guhkiebasse lïeremen bïjre jïh lïerehtimmiem sjïehteladtedh guktie learohkh maehtieh bïhkedassem nuhtjedh sov maahtoem evtiedidh histovrijisnie.
Galhkuvevuarjasjimmie
Galhkuvevuarjasjimmie edtja dam tjåenghkies maahtoem vuesiehtidh maam learohke histovrijefaagesne åtna gosse lïerehtimmiem galhkoe jåa3 mænngan. Lohkehtæjja edtja soejkesjidh jïh sjïehteladtedh guktie learohkh åadtjoeh sijjen maahtoem vuesiehtidh joekehtslaakan, mesnie goerkese, ussjedadteme jïh laejhtehks ussjedimmie, ovmessie ektiedimmine. Lohkehtæjja edtja karakteerem histovrijasse bïejedh dan maahtoen mietie maam learohke vuesiehtamme gosse learohke lea daajroeh jïh tjiehpiesvoeth ektesne nuhtjeme.