Luonndofáhka sáme (NAT02‑04)
Máhtudakulme ja árvustallam
Máhtudakulme 7. jahkedáse maŋŋela
Åhpadusá ulmme le oahppe galggá máhttet
- gatjádallat ja dahkat hypotesajt luonndofágalasj fenomienaj birra, identifisierit variábelijt ja tjoahkkit diedojt váj vásstádusájt gávnná
- ieridit ájttsamij ja ájádusbåhtusij gaskan, organisierit diedojt, adnet sivva-vájkkudus-argumentierimijt, konklusjåvnåjt dahkat, árvustallat vihkegáldojt ja åvddånbuktet gávnnusijt
- adnet ja árvustallat modellajt ma åvdåsti fenomienajt majt ij máhte njuolgga ájttsat, ja tjielggit manen modella aneduvvi luonndofágan
- låhkåt ja dádjadit vádámierkkimav ja reflektierit dan ulme birra
- vaddet buojkulvisájt dasi gåktu luonndodiedalasj máhtto la åvddånam ja vil åvddån
- vaddet buojkulvisájt dasi gåktu árbbemáhtto la vájkkudam ja vil vájkkut luonndodiedalasj máhttuj
- åtsådit, stiellit ja programmerit teknologijjalasj vuogádagájt majna li oase ma aktan doajmmi
- hábbmit ja stiellit buktagav addnedárboj milta
- reflektierit gåktu teknologijja máhttá hásstalusájt tjoavddet, vejulasjvuodajt rahpat ja ådå tjuolmajt buktet
- åtsådit ábnasrievddadimijt ja kemijjalasj reaksjåvnåjt ja gåvvidit daj dåbddomerkajt
- adnet partihkalmodellav tjielggitjit nanos ábnnasij, låsjkudisáj ja gássaj dåbddomerkajt ja ábnasrievddadimijt
- åtsådit elektrisitiehtalasj ja magniehtalasj fámojt gæhttjaladdamij baktu ja ságastallat gåktu ávkástallap elektrisitiehtalasj enersjijjav bæjválasj iellemin
- tjielggit gåktu organisma máhtti tjuoldeduvvat oajvvejuohkusijda, ja vaddet buojkulvisájt iesjguhtiklágásj organismaj dåbddomerkajs
- tjielggit biologijjalasj moattebelakvuoda merkadusáv ja tjadádit dåjmajt ma bisodit biologijjalasj moattebelakvuodav lahkabirrasin
- ævtodit dåjmajt gáhttit biologijjalasj moattebelakvuodav nuorttaguovlojn ja vaddet buojkulvisájt man ájnas árbbemáhtto la luonndoháldadimen
- åtsådit ja buojkodit iesjguhtiklágásj biebbmoværmádagájt ja adnet dájt dágástalátjit gåktu luonndo l aktij tjanádum
- gåvvidit ja visualiserit gåktu jánndur, mánnodáse ja jábe sjaddi, ja ságastallat gåktu dá vájkkudi iellemij ednamin ja sáme dábijda luondov ávkástallat
- tjielggit ednama ævtojt iellemij ja buohtastahttet ietjá ilmmegávnij vuobmanin
- tjielggit gåktu geologijjalasj jålådibme, pláhtatektonihkka ja ålgoldis fámo li maŋen duov dáv duobddágav hábbmimin ja rievddadimen
- tjielggit fusalasj ja psykalasj rievddadusájt pubertiehtan ja ságastallat gåktu dá máhtti vájkkudit dåbdojda, dagojda ja seksualitiehttaj
- tjielggit muhtem orgádnavuogádagájt rubmahin ja gåvvidit gåktu vuogádagá aktan doajmmi
Åhpadattijn árvustallam
Åhpadattijn árvustallam galggá viehkken åvdedit oahppamav ja fáhkamáhtudagáv åvddånahttet. Oahppe vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv luonndofágan 5., 6. ja 7. dásen gå árvustalli ja adni fáhkamoallánagájt ja modellajt åtsådittjat, buojkodittjat ja tjielggitjit luonndofágalasj fenomienajt. Oahppe vuosedi ja åvddånahtti aj máhtudagáv gå metåvdåjt válljiji, åtsådi ja reflektieriji teknologijja ja ietjá luonndofágalasj tiemáj birra ja árvustalli ietjasa gávnnusijt ja båhtusijt. Åhpadiddje galggá dilev láhtjet oahppijoassálasstemij ja arvusmahttet oahppammiellaj fágan gå åhpadusáv hiebat moattebelak, praktihkalasj ja åtsådiddje barggovuogijda. Åhpadiddje ja oahppe galggi ságastallat oahppij åvddånime birra luonndofágan. Oahppe galggi bessat åtsådit ja gæhttjaladdat. Dajna máhtudagájn mav oahppe vuosedi, galggi bessat moalgget majt ietjasij mielas bukti, ja majt buorebut nahki gå åvddåla. Åhpadiddje galggá bagádallat ienep oahppama gáktuj ja åhpadimev hiebadit navti váj oahppe bessi bagádallamij milta vijdedit ietjasa máhtudagáv luonndofágan.