Matematihke 1-10 (MAT01‑05)
Jarngebiehkieh

Goerehtimmie matematihkesne sæjhta jiehtedh learohkh möönsterh ohtsedieh, ektiedimmieh gaevnieh jïh digkiedieh goske ektie goerkesasse båetieh. Learohkh edtjieh stuerebe leavloem bïejedh strategijide jïh dahkoevuekide goh loetemidie. Dåeriesmoerh matematihkesne loetedh sæjhta jiehtedh learohkh aktem vuekiem evtiedieh juktie dåeriesmoerem loetedh maam eah aarebistie daejrieh. Algoritmiske ussjedimmie lea vihkeles prosessesne gosse edtja strategijh jïh dahkoevuekieh evtiedidh juktie dåeriesmoerh loetedh, jïh sæjhta jiehtedh dåeriesmoerem bieliedåeriesmoeri sïjse juekedh mejtie maahta öörnegen mietie loetedh. Edtja aaj vuarjasjidh mejtie maahta bieliedåeriesmoeride bööremes loetedh digitaale dïrregigujmie jallh dej namhtah. Dåeriesmoereloeteme lea aaj åehpies jïh ovnohkens dåeriesmoerh analyseeredh jïh orrelaakan hammoedidh, dejtie loetedh jïh vuarjasjidh mejtie loetemh leah faamosne.

Modelle matematihkesne lea buerkiestimmie saetniesvoeteste matematihken gïelesne. Learohkh edtjieh daajroem utnedh guktie modellh matematihkesne åtnasuvvieh juktie biejjieladtje jieledem, barkoejieledem jïh abpe seabradahkem buerkiestidh. Modelleereme matematihkesne lea dagkerh modellh darjodh. Edtja aaj laejhtehkslaakan vuarjasjidh mejtie modellh leah faamosne, jïh mah gaertjiedimmieh dej leah, modellide tjoevkesisnie dejstie voestesiereste tsiehkijste vuarjasjidh, jïh vuarjasjidh mejtie dah maehtieh jeatjah tsiehkine åtnasovvedh. Nuhtemh matematihkesne sæjhta jiehtedh learohkh edtjieh daajroem åadtjodh guktie dah edtjieh matematihkem ovmessie tsiehkine nuhtjedh, dovne faagesne jïh faagen ålkolen.

Resonneereme matematihkesne lea maehtedh matematihkeles åssjaldahkeraajroeh fulkedh, vuarjasjidh jïh guarkedh. Daate sæjhta jiehtedh learohkh edtjieh guarkedh matematihkeles njoelkedassh jïh illedahkh eah leah saaht mah njoelkedassh, men tjïelke tjïelkestimmieh utnieh. Learohkh edtjieh jïjtsh resonnementh hammoedidh dovne juktie dah edtjieh guarkedh jïh dåeriesmoerh loetedh. Argumentasjovne matematihkesne sæjhta jiehtedh learohkh dahkoevuekieh, ussjedimmievuekieh jïh loetemh tjïelkestieh, jïh vihtiestieh dah leah faamosne.

Representasjovnh matematihkesne leah vuekieh guktie matematihken baakoetjïerth, ektiedimmieh jïh dåeriesmoerh vuesehte. Representasjovnh maehtieh konkreete, kontekstuelle, visuelle, verbaale jïh symbovles årrodh. Gaskesadteme matematihkesne sæjhta jiehtedh learohkh matematihkeles gïelem nuhtjieh soptsestalleminie, argumentasjovnesne jïh resonnementesne. Learohkh tjuerieh nuepiem åadtjodh matematihkeles representasjovnh nuhtjedh ovmessie ektiedimmine, jïjtsh dååjrehtimmiej jïh matematihkeles soptsestallemi tjïrrh. Learohkh tjuerieh nuepiem åadtjodh sijjen veeljemem representasjovnehammoste tjïelkestidh. Learohkh tjuerieh maehtedh matematihkeles representasjovni jïh biejjieladtje gïelen gaskem jarkoestidh, jïh ovmessie representasjovni gaskem målsodh.

Abstraksjovne jïh generaliseereme

Abstraksjovne matematihkesne sæjhta jiehtedh learohkh ånnetji ånnetji formaliseeremem evtiedieh åssjaldahkijste, strategijijste jïh matematihkeles gïeleste. Evtiedimmie aalka konkreete buerkiestimmiejgujmie jïh jåarhka byjjes symbovlegïeline jïh byjjes resonnementigujmie. Generaliseereme matematihkesne sæjhta jiehtedh learohkh ektiedimmieh jïh struktuvrh vueptiestieh, jïh eah ajve gaervies loetemem åadtjoeh. Daate sæjhta jiehtedh learohkh maehtieh taalh, ryöknedimmieh jïh figuvrh goerehtidh juktie ektiedimmieh gaavnedh, jïh dan mænngan formaliseeredh viehkine algebraem jïh maereles representasjovnh nuhtjedh.

Doh matematihkeles daajroesuerkieh leah taali jïh taalegoerkesen, algebraen, funksjovni, geometrijen, statistihken jïh saetniesvoetenuepien bïjre. Learohkh tjuerieh varke hijven baakoetjïerth taali bïjre åadtjodh, jïh åadtjodh jeereldihkie ryöknemestrategijh evtiedidh. Algebra lea struktuvrh, möönsterh jïh relasjovnh goerehtidh, jïh lea vihkeles eaktoe ihke learohkh edtjieh maehtedh generaliseeredh jïh modelleeredh matematihkesne. Funksjovnh learoehkidie vihkeles dïrregem vedtieh juktie jarkelimmiem jïh evtiedimmiem goerehtidh jïh modelleeredh. Geometrije lea vihkeles ihke learohkh edtjieh hijven rommegoerkesem evtiedidh. Daajroe statistihken jïh saetniesvoetenuepien bïjre hijven våaromem learoehkidie vadta gosse edtjieh veeljemh darjodh jïjtsh jieliedisnie, seabradahkesne jïh barkoejieliedisnie. Daajroesuerkie våaromem vadta maam learohkh daarpesjieh juktie matematihkeles goerkesem evtiedidh gosse ektiedimmieh goerehtieh matematihkeles daajroesuerkiej sisnjeli jïh gaskem.